Miqren, daha çox birtərəfli və orta/ağır şiddətli başağrılar olub, ürəkbulanma/qusma, səsə və işığa həssaslıq əlamətləri ilə müşayiət olunan ciddi bir xəstəlik hesab edilir. Migren ağrısı – dözülməz olması, həyat keyfiyyətini endirməsi və bunların saatlar hətta günlərlə davam edə bilməsi ilə səciyyələndirilir. Hər 4 qadından biri miqrendən əziyyət çəkir . Bu ağrılara səbəb üçlü sinir uclarının qıcıqlanması, iltihabi mediatorların qana ifrazı, bədənimizi idarə edən avtonom sinir sistemindəki dəyişikliklərin olmasıdır. Əsasən, boyun bölgəsində yerləşmiş olan avtonom sinir sisteminə bağlı nasazlıqların aradan qaldırılması miqren ağrılarının da azalmasına səbəb olur. Buna görə miqreni meydana gətirən səbəb bəlkə də əvvəllər və doğru düzgün xatırlamadığımız bir yol qəzası, yüksəkdən düşmə ya da zərbəyə bağlı bir boyun travması ola bilər. Və yaxud boyun-kürək bölgəmizdəki əzələlərin qeyri-düzgün hərəkətinə bağlı olaraq zədələnməsi müəyyən bir müddət sonra qarşımıza başağrısı olaraq çıxmaqdadır. Miqren ağrılarını artıran və azaldan faktorlar vardır. Bu səbəblə miqren atakını tətikləyən səbəblərin artması miqren həmlələrinin sayının artmasına gətirib çıxarır.
PATOFİZİOLOGİYA.
Müasir tibbi biliklərə əsasən, miqrenin baş verməsi birincili neyronal disfunksiya ilə əlaqələndirilir. Belə ki, məhz neyronal disfunksiya nəticəsində miqrenə səbəb olan kəllədaxili və ekstrakranial dəyişikliklər inkişaf edir. Neyronal disfunksiya səbəbindən baş verən dəyişikliklər dörd fazaya bölünür: prodromal simptomlar, aura, baş ağrısı və postdromal faza.
Əvvəllər Miqren tipli baş ağrılarını damar nəzəriyyəsinə əsaslandırırdılar ki, bu da miqren tipli baş ağrısı kəllədaxili qan damarlarının dilyatasiyası, miqrenin aurası isə damarların vazokonstriksiyası ilə əlaqələndirilirdi. Tədqiqatlar göstərmişdi ki, miqren zamanı damarların vazodilyatasiyası baş vermiş olsa da, buna səbəb mərkəzi neyrovaskulyar nəzarət mexanizminin disfunksiyasıdır. Bunu nəzərə alaraq artıq miqrenin patofiziologiyasını izah etmək üçün bu nəzəriyyə əsassız hesab edilir və istifadə edilmir.
GENETİK ƏSASLAR.
Miqren bir çox hallarda irsi olan beyin pozuntusudur. Digər geniş yayılmış xəstəliklər kimi, miqrenin genetik əsası çox mürəkkəbdir və bir çox şəxslərdə müxtəlif genetik mənbələrin təsirindən asılıdır. Əkizlər arasında aparılmış tədqiqatlarda monoziqotlu əkizlərdə miqrenin daha çox rast gəlməsi də miqrenin genetik əsaslı olduğunu təsdiq edir.
EPİDEMİOLOGİYA.
Miqren ümumi əhalinin təxminən 12%-də rast gəlinir. Miqren daha çox qadınlarda təsadüf edir və əsasən 30-39 yaş arasında müşahidə edilir. Aurasız miqren ən çox rast gəlinən miqren növüdür və bütün miqren hallarının 75%-ni təşkil edir.
Sağdan sola ürəkdaxili şunt. Auralı miqren xəstəliyi bəzi xəstələrdə açıq oval dəlik (PFO) və ya daha az hallarda atrial septal defekt (ASD) və ya irsi hemorraqik telangiektaziyalarda inkişaf edən pulmonar arteriovenoz malformasiyalar səbəbindən yaranan sağdan sola ürəkdaxili şuntla əlaqələndirilib. Lakin, daha iri miqyaslı tədqiqatlarda PFO-nun miqrenlə əlaqəsi təsdiqini tapmayıb.
KLİNİKİ XÜSUSİYYƏTLƏR.
Miqren təkrar baş verən epizodlardan ibarət baş ağrısı xəstəliyidir. Miqren adətən dörd fazadan ibarət olur: prodromal faza, aura, baş ağrısı və postdromal faza.
Miqrenin prodromal fazası. Prodromal faza miqreni olan xəstələrin 60%-də müşahidə edilir və baş ağrılarının başlanmasından 24-48 saat əvvəl baş verir. Prodromal faza affektiv və ya vegetativ simptomlardan ibarət olur. Onların sırasında daha çox rast gəlinən simptomlara eyforiya, depressiya, qıcıqlanma, gida qəbuluna meyilliyin artması, qəbzlik, boyunun sərtliyi və əsnəmənin artması aiddir.
Miqrenin aurası. Miqreni olan xəstələrin təxminən 25%-də miqrenin bu ikinci fazasında bir və ya bir neçə fokal nevroloji simptomlar müşahidə edilir. Bunlara toplumda aura deyilir. Əvvəllər auranın miqren baş ağrısından yalnız öncə başlanması düşünülürdü. Lakin, tədqiqatlardan məlumdur ki, miqreni olan xəstələrin bir çoxunda baş ağrıları məhz aura fazasında (yəni yanaşı) baş verir.
Miqrenlə bağlı tipik auralar tədricən inkişaf edir, bir saatdan çox davam etmir, müsbət və neqativ xüsusiyyətlərin qarışığından ibarət olur və tam geriyə döndərilə bilir. Auralar çox vaxt vizual olur, lakin, sensor, verbal və ya motor funksiyanın pozulması ilə də müşahidə edilir. Vizual auralar adətən kiçik görmə sahəsinin itirilməsindən başlayır. Bu bəzən çox işıqlı (parıltı kimi qəbul edilən) ləkə kimi də müşahidə edilə bilər. Daha sonra, beş dəqiqədən bir saatadək davam edən müddət ərzində görmə qabiliyyətinin pozulması genişlənərək görmə sahəsinin 1/4 hissəsini və ya yarısını əhatə edə bilər. Görmə sahəsinin pozulması adətən mərkəzdən periferiyaya doğru yayılır (miqrasiya edir) və pozuntu sahəsinin hüdudlarında çox vaxt müxtəlif geometrik fiqurları xatırladan görüntülər və ya əyri xəttlər peyda olur. Aura bitdikdə isə görmə ilk növbədə mərkəzi görmə sahələrində bərpa olunur.
Sensor aura da çox geniş yayılmışdır və adətən vizual auradan bir neçə dəqiqə sonra baş verir. Lakin, sensor aura vizual aurasız da baş verə bilər. Sensor aura adətən ətrafın birində və ya üzün bir tərəfində ürpəşmə (sanki dəri üzərində qarışqa gəzir) hissiyyatı ilə başlayır. Ürpəşmə hissiyatı miqrasiya etdikdə, yəni üz boyu hərəkət etdikdə və ya ayaq boyu aşağıya doğru irəlilədikdə, yerində keyləşmə hissiyatı 1 saatədək davam edə bilər. Sensor aura həm də ağızın içini, xüsusilə də, yanağın selikli gişasını və dilin yarısını əhatə edə bilər. Pozitiv simptomların (görmə sahəsində parıltı hissiyatı və ya ürpəşmə hissiyatı) çox yavaş miqrasiyası və onların neqativ simptomlarla (skotoma və ya keyləşmə hissiyatı) əvəzlənməsi miqren xəstəliyinə çox xas olan bir xüsusiyyətdir. Simptomların bu cür inkişafı miqreni həm də beyinin işemik xəstəliyindən (tranzitor işemik həmlə, işemik insult) fərqləndirir.
Vizual və sensor auralarla yanaşı xəstələrdə daha az hallarda disfazik və ya nitq aurası da müşahidə edilə bilər. Bu cür auralar mülayim (sözlərin ifadə edilməsi ilə bağlı çətinlik) və ya ağır dərəcəli (aşkar disfaziya) ola bilər.
Nadir auralardan biri də motor (hərəki) auradır. Motor aurasının fərqli genetik əsası olduğu səbəbindən, onunla müşaiyət olunan miqren xəstəliyi hemiplegik miqren kimi klassifikasiya edilir. Motor aurası bir tərəfdə üzün və ətrafların zəifliyi ilə müşahidə edilə bilər.
Miqrenin aurası adətən yavaş-yavaş, beş dəqiqədən çox müddət ərzində inkişaf edir. Daha az hallarda aura çox kəskin inkişaf etmiş olur (məs., beş dəqiqədən az müddət ərzində). Auranın bu cür kəskin başlanğıcı onun tez-tez tranzitor işemik həmlə və ya beyin insultu ilə qarışdırılmasına səbəb olur.
Bəzi xəstələr baş ağrısız inkişaf edən auradan əziyyət çəkə bilər. Baş ağrısı olmadan müşahidə edilən auralara asefalgik və ya miqrenə ekvivalent auralar da deyilir. Baş ağrısız müşahidə edilən auralar yaşlı əhalidə beyin insultu ilə qarışdırıla bilər.
Miqren baş ağrısı. Miqrenin baş ağrısı çox vaxt birtərəfli (unilateral) və əsasən pulsasiyaedici olur. Miqren baş ağrısı inkişaf etdikcə, xəstələr tez-tez ürək bulanma və bəzən də qusmadan əziyyət çəkmiş olur. Bir çox xəstədə fotofobiya və ya fonofobiya da müşahidə edilir. Buna görə də, əksər xəstələr miqren hallarında qaranlıq və sakit otaqda olmağa üstünlük verir. Bəzi hallarda osmofobiya və dəri allodiniyası da baş verə bilər. Normal dərinin ağrıya səbəb olmayan qıcıqlandırıcı ilə stimullaşdırılması nəticəsində ağrının hiss edilməsinə dəri allodiniyası deyilir. Dəri allodiniyasının miqren zamanı mərkəzi ağrı yollarının sensitizasiyası səbəbindən baş verdiyi guman edilir. Məsələn, saçların daranması, başın dərisinə toxunma, üz qırxma və ya kontakt linzalardan istifadə miqren zamanı allodinik simptomlara səbəb ola bilər. Dəri allodiniyası miqren zamanı çox tez-tez müşahidə olunur və hətta baş ağrısı olmadan da inkişaf edə bilər.
Yaşlılarda miqren baş ağrıları ən azı 4 saat, ən çoxu isə bir neçə gün davam edə bilər. Bir çox hallarda miqren epizodu xəstə yuxuya getdikdə bitir.
Miqrenin postdromal fazası. Miqren baş ağrısı dayandıqdan sonra xəstənin vəziyyəti bəzən postdromal fazaya keçir və bu fazada başın qəfl dönməsi qısa müddətli, keçib gedən baş ağrısına səbəb olur. Postdromal faza zamanı xəstələr özlərini çox vaxt halsız və yorğun hiss edir. Bəzi xəstələr isə əksinə eyforiyada ola bilər.
Miqrenə səbəb olan və ya onu pisləşdirən faktorlar.
Aparılmış tədqiqatlardan müəyyən edilib ki, stres, menstruasiya, vizual qıcıqlandırıcılar (stimullar), havanın dəyişməsi, nitratlar, ac qalma və çaxır miqren baş ağrısının başlanmasının potensial triggeridir (yəni miqrenin başlanmasına səbəb ola faktorlardır). Bununla yanaşı yuxu pozğunluğu və aspartam isə miqren baş ağrısının mümkün triggeridir. Qeyd edilməlidir ki, aspartam istisna olmaqla, sadalanmış bütün triggerlər miqrenlə yanaşı digər baş ağrısı növlərinin də triggerləri hesab edilir. Siqaret çəkmə, müxtəlif qoxlar, şokolad və tiraminin miqren baş ağrısı və ya adi baş ağrısının triggeri olduğu tədqiqatlarda təsdiqini tapmamışdır.
Ümumiləşdirsək Miqren ağrılarının ortaya çıxmasına səbəb olan faktorlara aşağıda sadalananlar aid edilir:
– Parlaq və parlayan işıqlar, yüksək səs və səs-küy, dumanlı mühit;
– Temperatur dəyişikliyi;
– Kəskin və güclü iylər və parfümlər;
– Fiziki və emosional stress, gərginlik, narahatlıq, depressiya və ya aşırı həyəcan;
– Uzun sürən uçuş səbəbindən həddindən artıq yorğunluq, məşq və aşırı yorğunluq;
– Allergiya və allergik reaksiyalar;
– Yuxu rejimi və nizamsız yuxu dəyişiklikləri;
– Siqaret çəkmə və ya siqaret çəkmə mühitinə məruz qalmaq;
– Qida rejimində dəyişikliklər, yemək yeməmək və qan şəkərinin düşməsi;
– Dehidrasiya (həddindən artıq quraqlıq);
– Alkoholl istifadəsi;
– Menstrual tsiklin dalğalanmaları, hamiləlik əleyhinə dərmanı istifadəsi ya da menapauzaya bağlı hormonal dəyişikliklər;
– Gərginlik baş ağrısının olması;
– Tiramin tərkibli yeməklər (pendir, qırmızı şərab, hisə verilmiş balıq, əncir, paxla, toyuq ciyəri);
– Şokolad, fındıq / fındıq yağı, avokado, banan, soğan, sitrus meyvələri və sitrus bitkiləri, süd məhsulları;
– Fermentli və ya turşu məhsulları və turşuları;
– Yuxu dərmanları, doğum nəzarət dərmanları, hormon əvəzi müalicəsi üçün istifadə olunan dərmanlar
Maraqlıdır ki, piylənmə və ya artıq çəkisi olan insanlarda miqren baş ağrıları daha tez-tez baş verir və daha ağır olur. Başın hərəkəti, öskürək, gücənmə, fiziki gərginlik və ya asqırma miqren baş ağrılarının pisləşməsinə səbəb olur.
MİQRENİN NÖVLƏRİ.
Miqrenin bir neçə növü vardır ki, onlara aşağıdakılar aiddir:
- bazilyar (beyin kötüyü) aura ilə miqren
- hemiplegik miqren
- retinal miqren
- vestibulyar miqren
- menstrual miqren
- xronik miqren.
Miqrenin ağırlaşmaları isə simptomların daha uzun davam etməsi və ya nadir hallarda infarkt və ya qıcolmalarla (məs., miqrenoz status, infarktsız davamlı aura, miqrenoz infarkt, miqren aurası səbəbindən qıcolma) xarakterizə olunur.
Bazilyar aura ilə miqren. Miqrenin bu alt növünə çox nadir hallarda rast gəlinir və onun əsasını əzələ zəifliyi olmadan beyin kötüyünün disfunksiyasına dəlalət edən birincili əlamət və simptomlar təşkil edir. Bazilyar auralı miqren daha çox qadınlarda rast gəlinir və əsasn 7-20 yaş arasında müşahidə edilir. Bazilyar aura isə aşağıdakı simptomların kombinasiyasından ibarət olur: vertiqo, dizartriya, tinnitus, diplopiya, ataksiya, huşun pisləşməsi və hipakusis. Bazilyar auralı miqren hallarında xəstələrdə huşun pozğunluğu olsa da belə, tək bu simptom diaqnozun qoyulması üçün istifadə edilə bilməz. Huşun pozulması hallarında bununla yanaşı digər hansısa bazilyar simptomlar da mövcud olmalıdır ki, bazilyar miqren diaqnozu qoyula bilsin. Həmçinin, bazilyar auralı miqren hallarında ətraflarda zəiflik olmur. Əgər zəiflik müşahidə edilərsə, həmin xəstələrdə irsi hemiplegik miqren xəstəliyinin olub olmaması müəyyən edilməli, habelə tranzitor işemik həmlə və ya insult xəstəliyi də istisna edilməlidir.
Hemiplegik miqren. Hemiplegik miqreni digər auralı miqren növlərindən ayıran əsas xüsusiyyət aura zamanı motor (hərəki) zəifliyin baş verməsidir. Hərəki zəifliklə (adətən birtərəfli olur) yanaşı hemiplegik miqrenin aurası zamanı həmdə güclü baş ağrısı, parıltılı skotoma, görmə sahəsinin defekti, hissiyatın keyləşməsi, paresteziya, afaziya, hərarət, yuxululuq, koma və qıcolmalar da müşahidə edilə bilər. Hemiplegik miqren bir ailənin ardıcıl nəsillərində və ya ailənin bir neçə üzvündə müşahidə edilə bilər və ya sporadik yarana bilər.
Retinal miqren. Retinal miqren nadir patologiyadır və əsasən bir saatdan az davam edən monokulyar skotomata və ya korluqla xarakterizə olunur. Görmənin pozulması ya baş ağrısı zamanı, ya da ondan sonra inkişaf edə bilər.
Retinal miqrenin ağırlaşması kimi bəzi xəstələrdə görmənin geriyə dönməyən itirilməsi də baş verə bilər. Tədqiqatların birində retinal miqreni olan xəstələrin 43%-də görmənin daimi itirilməsi baş vermişdir. Görmənin daimi itirilməsinin hansısa faktorlarla bağlılığı hələki müəyyən edilməyib. Bəzi müəlliflər hesab edir ki, retinal miqren səbəbindən görmənin daimi itirilməsi miqrenoz infarkt səbəbindən baş verir. Buna görə də, bəzi mütəxəssislər retinal miqreni olan xəstələrin antiepileptik və ya trisiklik antidepressantlarla profilaktik terapiyasını məqsədə uyğun hesab edir.
Xroniki miqren. Üç aydan çox müddət ərzində olmaqla, ayda 15 gündən çox davam edən və hər ayın ən azı 8 günü miqren baş ağrısına uyğun xüsusiyyətlərə malik baş ağrısı xroniki miqren kimi klassifikasiya olunur.
Vestibulyar miqren. Vestibulyar miqren və ya miqrenoz vertiqo dedikdə miqreni olan və ya miqreni xatırladan kliniki xüsusiyyətləri (fotofobiya, fonofobiya, vizual aura ve s.) olan xəstələrdə vertiqo epizodu başa düşülür. Vestibulyar vertiqo diaqnozunu təsdiq etmək üçün hər hansı müvafiq testlər mövcud deyildir. Lakin, vestibulyar miqrenlə yanaşı həmin xəstələrdə Menyer xəstəliyi, beyinin üzvü və beyin kötüyünün damar xəstəliyi də istisna edilməlidir.
Menstrual miqren. Menstrual miqren (və ya menstruasiya ilə əlaqəli miqren və ya katamenial miqren) menstrusiyanın başlanması ilə sıx əlaqəsi olan miqren baş ağrısına deyilir. Adətən miqren hadisəsi menstrusiyadan 2 gün öncə başlayır və menstrual qanaxma bitdikdən 3 gün sonrayadək davam edir. Menstrual miqreni olan qadınlarda miqren epizodları həm də digər vaxtlarda (menstruasiyadan fərqli günlərdə) baş verə bilər.
MİQRENİN AĞIRLAŞMALARI.
Miqrenin ağırlaşmaları əsasən miqrenlə bağlı simptomların daha çox davam etməsi ilə müşaiyət olunan baş ağrısı epizodları və ya nadir hallarda infarkt və ya qıcolmalarla xarakterizə olunur.
- Status miqrenosis. 72 saatdan çox davam edən və xəstəni taqətdən salan miqren baş ağrısıdır.
- İnfarktsız davamlı aura. Bir həftə və ya daha çox davam edən aura simptomlarına baxmayaraq neyrogörüntüləmədə infarkt əlaməti müəyyən edilməyən miqren epizodu.
- Miqrenoz infarkt. Auralı miqreni olan xəstədə miqren baş ağrısı zamanı aura ilə bağlı simptomların bir saatdan çox davam etməsi və neyrogörüntüləmədə beyinin müvafiq sahələrində infarktın təyin edilməsidir.
- Miqren aurası səbəbindən qıcolma. Auralı miqren baş ağrısı səbəbindən yaranmış qıcolma halları.
DİAQNOSTİKA.
Miqrenin diaqnostikası kliniki müayinə əsasında aparılır və özündə detallı anamnezin toplanmasını, fiziki müayinənin aparılmasını və müəyyən edilmiş tapıntıların miqrenin diaqnostik meyarlarına uyğun olub olmadığının müəyyən edilməsindən ibarətdir.
Gərginlik tipli baş ağrısı ilə miqren baş ağrısının kliniki xüsusiyyətləri oxşardır. Lakin xəstədə ürək bulanması, fotofobiya, fonofobiya və ağrının fiziki gərginliklə pisləşməsi daha çox miqrenə dəlalət edir.
Diaqnostik testlər.
Miqreni olan əksər xəstələrdə əlavə neyrogörüntüləmənin aparılmasına ehtiyac duyulmur. Amerika Nevropatoloqlar Akademiyasının tövsiyələrinə görə qeyri-kəskin baş ağrısı olan xəstələrdə aşağıdakı hallarda neyrogörüntüləmə aparıla bilər:
- Nevroloji müayinədə izahı olmayan patoloji tapıntı,
- Atipik xüsusiyyətləri olan baş ağrısı, habelə miqren və ya digər birincili baş ağrısı xəstəliyinin meyarlarına uyğun gəlməyən baş ağrısı hallarında.
Qəfl başlamış kəskin güclü baş ağrısı olan xəstələrdə subaraxnoidal qanaxmanı istisna etmək üçün neyro görüntüləmənin aparılması da tövsiyə edilir.
Bununla yanaşı aşağıdakı kliniki hallarda da neyrogörüntüləmənin aparılması tövsiyə edilə bilər:
- Birinci dəfə baş verən və ya həyatın ən güclü baş ağrısı kimi təsvir edilən hallar
- Yaxınlarda baş ağrısının ağırlıq dərəcəsi, baş verməsi tezliyi və xüsusiyyətlərinin dəyişməsi
- Yeni və ya izahı olmayan nevroloji əlamət və ya simptomlar
- Eyni tərəfdə olan baş ağrısı
- Müalicəyə cavabsız qalan baş ağrısı
- 50 yaşdan yuxarı xəstələrdə yeni peydə olmuş baş ağrısı
- Xərçəng xəstəliyi və ya HİV infeksiyası olan xəstələrdə yeni peydə olmuş baş ağrısı
- Hərarət, boyunun gərginliyi, papillödem, əqli funksiyanın pisləşməsi və ya şəxsiyyətin pozğunluğu kimi simptom və əlamətlərlə müşaiyət olunan baş ağrısı halları.
Kontrastla və ya kontrastsız KT görüntüləməsi ən çox istifadə edilən və adekvat neyrogörüntüləmə metodudur. Kəllənin arxa çuxurunda hər hansı patologiyaya şübhə olduqda və ya beyin-onurğa beyin mayesinin sızmasına şübhə olduqda, MRT görüntüləməsinin aparılması daha məqsədə müvafiqdir. MRA və MRV isə arteriyal və ya venoz patologiyaların diaqnostikasında faydalıdır.
MÜALİCƏSİ
Əgər migren müalicəsində ümumiyyətlə, istifadə edilən müalicə metodlarını göstərsəydik:
- Dərmanlar (ağrıkəsicilər, serotonin agonist, antidepresantlar, ergot alkoloid və digər dərmanlar) .Dərmanlar müəyyən bir müddət təsirli ola bilər amma çoxu ciddi ağrılarda qeyri-kafi qalırlar və davamlı dərman istifadəsinin da sağlamlıq baxımından bir çox zərəri vardır.Ayrıca ağrıya təsir edən dərman dozası bir müddət sonra yetməməktədi və doza artırılmaqdadır və dərmanların özü ağrının səbəbi olmağa başlayır.
- Botilinium toksini: Miqren botoksu kiçik iynələrlə miqren ağrı nöqtələri boyunca alın, gicgah, ənsə və boyun nahiyəsinə inyeksiya edilir. Effektivliyi 50%-70%-dən yüksəkdir. Müalicə 6 aydan bir aparılır.
- Miqren əməliyyatı: Boyun bölgəsindən başımızın yuxarısına doğru çıxan sinirlərin diseksiyonu və kəsilməsi prosesi. Əməliyatdan sonra sinir ötürülməsi kəsildiyi üçün ağrı bir müddət yox olur lakin ağrını meydana gətirən əsl səbəb ortadan qaldırılmadığı üçün ağrılar təkrar ortaya çıxmaqdadır.
Bütün bu müalicələrdən başqa istifadə üsulları da vardır. Ancaq bu müalicələr və digər bütün üsullar yalnız ağrını kəsməyə istiqamətli yanaşmalar olduğu və ağrının əsl səbəbini ortadan qaldırmadıqları üçün müəyyən bir müddət təsirli olmaqda, qalıcı bir nəticə meydana gətirə bilməməkdədirlər.
Serotoninin rolu. Miqrenin kəskin epizodunun müalicəsində serotonin reseptorlarının aktivizasiyasının mühüm rola malik olduğuna baxmayaraq, serotonin reseptorlarının miqrenin yaranmasında rolu dəqiq məlum deyil. Bəzi müəlliflər hesab edir ki, serotonin (beyin kötüyünün serotonergik nüvəsi tərəfindən ifraz olunur) miqrenin patogenezində müəyyən rola malikdir. Serotoninin miqrendə müvafiq rola malik olduğunu sübut edən digər fakt isə onunla bağlıdır ki, trisiklik antidepressantlar (serotoninin geriyə alınmasının inqibisiyası) miqrenin profilaktikası üçün effektiv preparatlar hesab edilir. Əksinə isə, serotoninin geriyə alınmasının selektiv inqibitorlarına aid olan preparatlar (məs., sertralin, sitalopram, paroksetin, fluoksetin) miqrenin profilaktikasında qeyri-effektivdir.
Fizioterapevtik Müalicə
Miqrenin fiziki yollarla müalicəsində başlıca məqsəd miqren tutmalarının qan-damar və mərkəzi sinir sisteminin işini requlyasiya etmək, sinir sisteminin oyanıqlığını, həyəcanı, depressiya hallarını aradan qaldırmaq hesabına, adaptasiya prosesini təkmilləşdirməkdən ibarətdir.
Miqren tutmaları anında fizioterapevtik müalicə. Ağır miqren tutmaları zamanı (hemikraniya, güclü işığa və yüksək səsə qarşı həssaslıq, ürəkbulanma, pulsasiya hissi) xəstələri sakit və qaranlıq otağa yerləşdirmək lazımdır. Dərman preparatlarından serotoninin selektiv aqonistlərindən (imiqran, naramiq),analgetiklər, qusmaəleyhinə dərman preparatları və onların kombinasiyalar, erqotamin və s. təyin edilir. Medikamentoz terapiya ilə yanaşı vazospastik formada baş nahiyyəsinə isti su ilə doldurulmuş qrelka, ənsə nahiyyəsinə xardal aplikasiyaları, isti vannalar, baş və çiyin nahiyyəsinin müalicəvi massaji tətbiq edilməlidir. Vazodilatasiya zamanı baş nahiyyəsinə soyuq (buz və ya soyuq su qovuğu), ətraflara isə-əl və ayaq nahiyyələrinə isti vannalar (temperapuru 40-42 dərəcə) qoyulmalıdır. Bu zaman kişik və böyük damarların açılması səbəbindən qanın yenidən paylanması müşahidə edilir. Bu prosedur beyin qan dövranına müsbət təsir göstərir. Vannaların tətbiqi pasientlərdə yaxşı nəticə əldə etməyə, simptomatikanın qısa zaman ərzində azalmasına yardım edir. Prosedurun davam etmə müddəti 15 dəq olub, gündəlik olaraq 15 gün içində tətbiq edilməlidir.
Son dövrlərdə miqren ağrılarının müalicəsində akupunktura, iynəbatırma, elektroakupnktura, nöqtəvi masaj tətbiqinə geniş yer verilmişdir.
Pasientlərdə tutma olmayan dövrlərdə çox vaxt simpatik hipo- (əsasən qadınlarda) və hiperfunksiya (əsasən kişilərdə) üstünlüyü ilə qarışıq tip vegetativ disfunksiya aşkar edilmir. Bu da pasientlərdə fiziki terapiyanın fərqli tətbiqini tələb edir. Fizioterapevtik metodların tətbiqində əsas məqsəd baş beyinin qan dövranını və maddələr mübadiləsini yaxşılaşdırmaq,sinir sisteminin oyanıqlığını azaldıb, tutmaların qarşısını almaqdan ibarətdir. Tutmalar zamanı dərman vasitələri ilə yanaşı aşağıdakı fizio prosedurlar tətbiq edilməlidir:
1. Sinir sisteminin simpatik şöbəsinin hiperfunksiya üstünlüyü ilə vegetativ disfunksiyası – zamanı aşağıdakı fizioterapevtik prosedurlar tətbiq edilir.
-diadinamik toklar – yuxarı simpatik düyün proyeksiyasında 8 mA gücündə 5-8 dəq müddətində gündəlik olaraq 2-3 gün, daha sonra günaşırı tətbiq edilməlidir. Ümumi 6 prosedur, 10-14 gün sonra təkrarlanmalıdır.
-Amplipulsterapiya və elektroterapiya – suboksipidal qanqlion nahiyyəsinə, hər gün olmaqla 10 prosedur, 3 dəq müddətində 80 Hz tezliklə tətbiq edilir.
-Ultrafonofarez – bu terapiya boyun osteoxondrozu ilə müşayət edən miqrenlərdə yüksək effektivliyə malikdir. 10 gün müddəqində gündə 3 dəq 0.05 Vt/sm2 tətbiq edilməlidir.
2. Tutma olmayan periodda vazospastik forma zamanı fizioterapiya.
– Çiyin nahiyyəsinə spazmolitik (dibazol 2%-li, maqnezium sulfat 2%-li, papaverin 0.5 %-li, platifillin 0.1 %-li), sedativ (elenium 1-li, oksibutirat natri 2.5%-li), qanqlioplegik (qanleron 0.5%-li, hekson 2.5%-li) dərman vasitləri ilə elektrofarez. Vazospastik forma zamanı maqnisulfat 5%-li, novokain 5%-li, papaverin 5%-li məhlulla, vazodilatasiya forması zamanl isə kalsi xlorid 5%-li və ya vitamin B 2%-li, dimedrol və s dərman preparatları ilə çiyin nahiyyəsinə, transserebral, boyun simpatik düyününün proyeksiyasında standart qayda ilə elektrofarez tətbiq edilir. Müalicə kursu 10-12 gün, gündə vəə ya gün aşırı olmaqla 10-20 dəq təyin edilir.
– Elektroson – göz-retromastoidal və ya alın metodikası ilə 90-100 Hz impuls tezlikli, 40-60 dəq müddətində hər gün və ya günaşırı 15-20 prosedur müəyyən edilir.
– Darsanvalizasiya – baş və çiyin nahiyyəsinə tətbiq edilir. Bu fiziki factor vazoaktiv, yerli trofiki və iltihabəleyhinə təsirə malikdir. Kontakt və labil metod olub, hər gün və ya günaşırı 5-8 dəq, 10-15 gün təyin edilir.
-Yüksəktezlikli elektromaqnit sahə – 8-10 prosedur 10-15 dəq gündəlik və ya günaşırı aşağı istitmə dozasında müəyyən edilir.
-Bioloji aktiv nöqtələrə 0.2-1 Vt/cm2 lazer terapiya, hər nöqtəyə 20 saniyə olmaqla gündəlik tətbiq edilməlidir. Müalicə kursu 10 prosedur təşkil edir.
-Ultrabənövşəyi şüalanma- boyun-kürək-çiyin nahiyyəsi, günaşırı və ya 2 gün fasiləli 8-10 prosedur tətbiq edilir.
3. Balneoterapiyanın tətbiqi miqrenli pasientlərdə çox geniş vüsət almışdır. Bunlardan radon və yodbrom vannaları daha üstünlük təşkil edir. Bu vannalar da təxminən 10-15 dəq 36-37 dərəcə günaşıırı olmaqla məsləhət görülür.
-Palçıq applikasiyalarının istifadəsi reseptor aparata, damar tonusuna təsirini göstərir, trofikanı sürətləndirir. Bunlar çiyin nahiyyəsinə temperature 36-38 dərəcə olmaqla günaşırı 10-15 dəq, 8-12 prosedur məsləhət görülməkdədir.
Xəstələrin müalicə kompleksinə baş-boyun və çiyin nahiyyəsinin müalicəvi massaji, individual və ya qrup şəkilli müalicəvi gimnastika, baseyndə müalicəvi gimnastika, psixoterapiya da aid edilir.
Vegetativ disfunksiya ilə müşayət edən miqren xəstələrinə ilin isti aylarında, isti klimat şəraiti ilə sanator-kurort müalicəsi məsləhət görülür.
