Broxial və ya Bazu Kələfi boyun və yuxarı döş sinir köklərindən əmələ gələn sinir birləşmələri və şaxələrinin şəbəkəsidir. Bu sinir birləşmələri və şaxələri çiyin qurşağı və qolun dəri və əzələlərinin innervasiyasını təmin edən adlı sinirlərdən ibarətdir. Həmin sinirlər şəbəkəsinin elementlərinin tanınması radikulopatiya ilə mononeyropatiya arasında differensiasiyanı aparmağa kömək etmiş olsa da, bazu kələfinin zədələnmələrinin diaqnostikasında sindrom-əsaslı yanaşma daha məqsədəuyğundur.
Bu məqalədə bazu kələfinin zədələnməsi nəticəsində inkişaf edən braxial pleksopatiyaların klinik xüsusiyyətləri, patogenezi, antomiyası ilə yanaşı spesifik braxial pleksopatiyaların diaqnostikası və müalicəsi müzakirə edilir. Məqalədə braxial pleksopatiyalar travmatik, qeyri-travmatik, yatrogen və neonatal növlərə bölünərək müzakirə edilir.
Anatomiya.
C5-T1 sinir kökləri bazu kələfinin formalaşmasında iştirak edir. Onurğa beyində başlanğıcdan distal toxumalara doğru bazu kələfi bir neçə hissəyə bölünür: sinir kötükləri, bölmələr, dəstələr, şaxələr və sinirlər. Sinir kötükləri və bölmələri öz növbəsində yuxarı ətrafın digər anatomik strukturlarına uyğun olaraq bölünür. Bunlar yuxarı, aşağı və orta sinir kötükləri və posterior, lateral və medial (dal, bayır və içəri) dəstələrdən ibarətdir.
- C5 və C6 sinir kökləri birləşərək yuxarı kötüyü əmələ gətirir. C7 sinir kökü orta kötüyü əmələ gətirir. C8 və T1 sinir kökləri isə aşağı kötükdə birləşir.
- Yuxarı kötük lateral və posterior dəstələrə bölünür. Orta kötük isə bölünərək lateral və posterior dəstələrə şaxələr verir. Aşağı kötük bölünərək posterior və medial dəstələrə şaxələr verir.
- Lateral dəstə şaxələrə ayrılır və n.musculocutaneous əmələ gətirir, həmçinin n.medianus-a şaxə verir. Posterior dəstə şaxələrə ayrılaraq qoltuqaltı sinir və sonda n.radialis əmələ gətirir. Medial dəstə şaxələnir və n.medianus, daha sonda isə n.ulnaris əmələ gətirir.
- Digər sinirlər bazu kələfinin müxtəlif elementlərindən formalaşır. N.Scapularis Dorsalis (kürəyin dorsal siniri) C5 sinir kökündən əmələ gəlir. N.Thoracicus Longus (döşün uzun siniri) isə C5, C6 və C7 sinir köklərindən yaranır. Supraskapulyar (kürəküstü) sinir yuxarı sinir kötüyündən əmələ gəlir.
- Bazu kələfi daxilində motor və sensor funksiyaya cavabdeh sinirlər və onların şaxələri müxtəlif sinir köklərindən formalaşır. Motor (hərəki) sinir liflərinin böyük əksəriyyəti C5 və C6 sinir kökləri, daha az isə C7 sinir kökündən formalaşır. Sensor (hissiyat) sinir liflərinin böyük əksəriyyəti C7 sinir kökündən, daha az isə C5, C6, C8 və T1 sinir köklərindən əmələ gəlir. Vertebral qanqliyadan qaynaqlanan postqanqlion simpatetik sinir lifləri bazu kələfindən keçir.
Patogenez.
Bazu kələfinin zədələnmələrinin patoloji əsasları və müşahidə olunan histoloji dəyişikliklər zədənin səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Bu səbəblərlə kompressiya, kəsilmə, işemiya, iltihab, metabolik pozuntular, yenitörəmə və şüa terapiyası aiddir. Bazu kələfinin bir başa müayinə üçün əlçatan olmadığından, əksər hallarda səbəbkar patoloji proses həkimin qiymətləndirilməsi əsasında təxmin edilir.
- Sinirin kompressiyası (sıxılması) nisbətən az hallarda rast gəlinir, çünki bazu kələfi ətraf sümüklərlə qorunur. Kontaktlı idman növlərində bazu kələfinin bir başa zədələnmə nəticəsində sinir sıxılması halları baş verə bilər. Çiyinə dəyən bir başa zərbə də bazu kələfini təşkil edən sinirlərin qısa müddətli olsa da zədələnməsi baş verir.
- Sinirin kəsilməsi halları boyun və çiyin qurşağının iri həcmli travmalarında müşahidə edilir. Bu cür travmalar çiyin qurşağının aşağıya doğru, boyunun isə kontralateral hərəkətinə səbəb olur. Bununla yanaşı qolun travması da bazu kələfinin zədələnməsinə səbəb ola bilər. Bu zaman qol və çiyin qurşağının yuxarıya doğru hərəkəti baş vermiş olur. Bazu kələfinin güclü dartılması sinir köklərinin qırılması ilə də nəticələnə bilər.
- Siniri qanla təchiz edən kiçik damarların (intraneural vasa vasorum) tıxanması (oklyuziyası) səbəbindən inkişaf edən işemiya iri damarların oklyuziyası səbəbindən baş verən işemiya hallarından çox müşahidə edilir. Kiçik damarların oklyuziyası (mənfəzinin tutulması) səbəbindən işemiya daha çox iltihab, metabolik və şüa terapiyası ilə bağlı əmələ gələn pleksopatiyalarda rast gəlinir. İşemiya nəticəsində aksonun lokal zədələnməsi və dəri və əzələ reseptorlarının denervasiyası baş verir.
- Kiçik damarların oklyuziyasına səbəb olan iltihab prosesi kəskin inkişaf edən bazu pleksopatiyaların səbəblərindəndir.
- Şəkərli diabeti olan xəstələrdə yaranan bazu pleksopatiyalarının əsas səbəbkar faktoru metabolik pozuntularılardır.
- Yenitörəmə mənşəli pleksopatiyalar xərçəng kütləsinin səbəb olduğu lokal təzyiq (kompressiya) nəticəsində inkişaf edir. Lakin, xərçəng hüceyrələrinin sinirlər boyu invaziyası və ya birləşdirici toxuma boyu yayılması daha çox rast gəlinir.
- Xərçəng xəstəliyinə görə aparılmış şüa terapiyası da bazu kələfinin zədələnməsinin tez-tez rast gəlinən səbəbidir. Şüanın toksik təsiri aksonların bir başa zədələnməsi və ya aksonların multifokal denervasiyası ilə nəticələnən vasa vasorum-un zədələnməsi ilə özünü biruzə verir.
EPİDEMİOLOGİYA.
Bazu kələfinin zədələnməsi nəticəsində inkişaf edən sindromlar nadirdir. Belə ki, bazu kələfinin pleksopatiyaları xərçəng xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrin cəmi 0.4%-də müşahidə edilir. Şüa terapiyası alan xəstələrin yalnız 2-5%-də bazu kələfinin pleksopatiyaları qeydə alınır. İdiopatik bazu kələfinin pleksopatiyası və ya braxial amiotrofiya hər 100.000 nəfərdən 2-3-də qeydə alınır.
Simptomlar və əlamətlər. Braxial pleksopatiyalarda simptomların başlanğıcı müxtəlif olur. Braxial pleksopatiya həm kəskin, həm də yavaş inkişaf edən ola bilər. Kəskin başlanğıca malik pleksopatiyalarda adətən çiyin qurşağında və ya qolda ağrı ilə xarakterizə olunur. Yavaş başlanğıcı olan pleksopatiyada isə xəstədə proqressivləşən ağrı, tədricən inkişaf edən hissiyatın keyləşməsi, bəzi əzələlərdə zəiflik və ya bunların kombinasiyası müşahidə edilə bilər.
Xəstəliyin erkən mərhələsində bazu kələfinin sinirlərinin zədələnməsi ilə bağlı simptomları çiyin qurşağının sümük və bağları ilə bağlı simptomlardan differensiasiya etmək çətin olur. Travmanın olmadığı hallarda kəskin inkişaf edən pleksopatiyanın metabolik və ya iltihab prosesi ilə bağlı olduğu düşünülür. Xərçəng xəstəliyinə görə şüa terapiyası alan xəstələrdə simptomların xronik proqressivləşməsi həm xəstəliyin özü, həm də şüa terapiyası ilə bağlı ola bilər.
Braxil pleksopatiyanın klinik əlamətlərinə əzələ zəifliyi, atrofiya və hissiyatın itməsi daxildir. Kəskin başlanğıca malik ağrılı pleksopatiya hallarında əsil əzələ zəifliyini ağrı səbəbindən qolun hərəkətliyinin məhdudlaşmasından ayırmaq çətin olur. Əzələ atrofiyası bir neçə həftədən sonra özünü biruzə verir. Vətər refleksləri zəifləmiş əzələlərdə azalmış olur. Hissiyatın itirilməsi halları əsasən qoltuqaltı sinirin zədələnməsi ilə bağlı olur, lakin digər sinirlərin zədələnməsi də buna səbəb ola bilər.
Risk faktorları
Körpənin çəkisinin 4200-4500 qram arası olması
Çiyin distosisi (ana bətnində körpənin çiyininin ananın çanaq sümüyünə dirənməsi)
Makrosomiya
Müdaxiləli doğuş
Doğumun uzun sürməsi
Anada piylənmə
Ananın 40 yaş və yuxarı olması
Doğum zamanı yardımçı cihazlardan istifadə
Sinir ötürücülüyünün yoxlanması testi və iynə elektromioqrafiyası.
Əksər pleksopatiyalarda birincili patoloji proses aksonların itirilməsidir. Demiyelinizasiya vərdən ə ötürücülüyün blokadası isə ikincili prosesdir. Sinir ötürücülüyünün öyrənilməsi sayəsində sinirlərin terminal seqmentləri qiymətləndirilir və zədənin bazu kələfində lokalizasiyasını müəyyənləşdirməyə yardım edir. Sinir ötürücülüyünün yoxlanması testi həmçinin pleksopatiyanı digər xəstəliklərdən, o cümlədən, sinir sıxılması ilə bağlı sindromlardan, fərqləndirməyə kömək edir. Sensor sinirlərin ötürücülüyünün yoxlanması testi hərəki (motor) sinirlərin yoxlanması testindən daha çox həssasdır.
İynə elektromioqrafiyası hərəki sinirlərin aksonal zədələnməsinin təyin olunmasına daha həssasdır və zədənin lokalizasiyasını müəyyən etməyə kömək edir. Ümumiyyətlə, istənilən əzələ iynə elektromioqrafiyası ilə yoxlanıla bilər və bazu kələfinin istənilən elementi bu test ilə yoxlanıla bilər.
Görüntüləmə.
Döş qəfəsi və onurğanın bəsit rentgenoqrafiyası ilə sümük zədələnmələrini və ya əzələ zəifliyi səbəbindən yaranmış qamət pozğunluğunu müəyyən etməyə kömək edə bilər. Bəsit KT sümük patologiyalarını və KT miyeloqrafiyası sinir köklərinin qırılmasını müəyyən edə bilər. MRT görüntüləməsi KT-dən daha həssasdır.
MRT Neyroqrafiyası fərdi sinir köklərini, kələfin seqmentləri və periferik sinirləri vizualizasiya etməyə imkan verən xüsusi prosedurdur. MRT neyroqrafiyanın spesifikliyi aşağı olsa da, bazu kələfinin zədələnməsinin təyin olunmasında bəsit MRT görüntüləməsindən daha həssasdır və demiyelinizasiya və/və ya sinir kompressiyasına dəlalət edən lokal faktorları (o cümlədən, sinir ödemi, qalınlaşma və T2 hiperintensivliyi) müəyyən edə bilər.
Braxial pleksusun zədələnmələrində US müayinəsi də geniş istifadə edilir və qanqlionönü və postqanqlionar travmatik zədələnmələri qeyri-invaziv yolla müəyyən etməyə yardım edir.
TRAVMATİK PLEKSOPATİYALAR.
Uşaq və böyüklərdə bazu kələfi zədələnmələrinin əsas səbəbi travmadır. Yol nəqliyyat hadisələri (xüsusilə də, motosiklet sürücülərinin iştirakı ilə), sənayə müəssisələrində baş verən qəzalar, yıxılmalar, çiyin üzərinə düşən əşyalar, idman zədələnmələri və dərin yuxu zamanı bazu kələfinin uzunmüddətli təzyiqə məruz qalması bazu kələfinin travmasının ən çox rast gəlinən səbəbləridir. Odlu silah yaralanması, cırılmış yaralar və ya heyvan dişləmələri bazu kələfinin açıq travmatik zədələnməsi ilə nəticələnə bilər. Bazu kələfinin açıq zədələnmələri çox vaxt ətraf qan damarlarının zədələnməsi ilə müşayiət olunur. Bu cür hallarda bazu kələfi böyüyən hematomalar, psevdoanevrizmalar və arteriovenoz fistulalar yaranması nəticəsində ikincili zədələnməyə məruz qala bilər.
Bazu kələfinin kəskin travma nəticəsində qapalı və ya açıq travmatik zədələnmələri hallarında yanaşı travmaları istisna etmək üçün kəllə-beyin travması, sümük sınıqları, çıxıqlar, damar zədələnmələri və çiyin oynağı rotator manjetinin cırılmasının müayinəsi vacibdir.
Sinir köklərinin qırılması, “yanğı sindromu” və “dal çantası sindromu” da travmatik pleksopatiyalara aiddir və daha ətraflı aşağıda təsvir edilib.
Sinir köklərinin qırılması.
Sinir köklərinin qırılması yüksək enerjili dartılma nəticəsində inkişaf edir və braxial kələfin zədələnməsi ilə yanaşı baş verir. Buna görə də, travmalarda pleksopatiya və sinir köklərinin qırılması yanaşı müşahidə edilə bilər. Qopmuş sinir kökləri və aksonlar regenerasiya bacarığını itirmiş olur və onların cərrahi bərpası mümkün deyildir. Buna görə də, yaranahərəki (motor) və sensor (hissiyat) defisit daimidir. Travma nəticəsində çoxsaylı sinir köklərinin qırılması tez-tez müşahidə edilir və bu geniş miqyaslı nevroloji defisitlə müşayiət olunur. Bununla yanaşı, sinir köklərinin qırılması baş vermiş xəstələrdə, xüsusilə də, əldə, güclü ağrı olur.
Bazu kələfinin ən aşağı iki sinir kökü (C8 və T1) qırılmağa daha çox həssasdır. Yuxarı iki (C5 və C6) sinir kökünün isə daha çox ekstraforaminal cırılması riski çoxdur. Sinir köklərinin qırılmasından fərqli olaraq, sinirlərin ekstraforaminal cırılması hallarında onları cərrahi bərpası mümkündür.
Yanğı sindromu.
“Yanğı sindromu” termini ilə əsasən kontaktlı idman növlərində başı qoruyan kaska ilə boyun və ya çiyinin ön nayihəsinə güclü zərbənin endirilməsi nəticəsində inkişaf edən və keçib-gedən tranzitor “yanğı” hissiyatı ilə müşayiət olunan sindrom təsvir edilir. Bu növ idman zədələnməsi bazu kələfi və hətta onurğa beyinin müvəqqəti (tranzitor) disfunksiyasına səbəb olur. Çiyin qurşağının aşağıya doğru dartılması səbəbindən bu növ travmalarda haha çox yuxarı kötüyün zədələnməsi müşahidə edilir.
Sinir zədələnməsi olmayan hallarda simptomlar adətən tranzitor olur və keçib gedir. Lakin, bəzi hallar denervasiya və onuna yanaşı inkişaf edən əzələ zəifliyi ilə nəticələnir. Müəyyən mütəxəssislər “yanğı sindromu” terminini əsasən onurğa beyinin zədələnməsi səbəbindən ətraflarda yaranan keyləşmə epizodlarına aid edir.
Şimali Amerikada populyar idman növlərini nəzər aldıqda, yanğı sindromunun diaqnostikası elə də mürəkkəb deyil. Lakin xəstənin müayinəsində bəzən müəyyən dərəcə əzələ zəifliyi qeyd oluna bilər ki, bu da daha ciddi zədələnmədən xəbər verə bilər. Təyin edilmiş iynə elektromioqrafiyasının nəticələri adətən normal olur. Bununla yanaşı, əzələ zəifliyi olmayan xəstələrin iynə elektromioqrafiyasında yüngül dərəcəli denervasiya, əzələ zəifliyi olan xəstələrdə isə daha ciddi dəyişikliklər müəyyən oluna bilər. Lakin elektromioqrafiya adətən simptomların 3 həftədən çox davam etməsi hallarında təyin edilir, çünki kəskin zədələnmənin fəsadları bundan əvvəl müəyyən edilmir. Fiziki müayinə zamanı miyelopatiya əlamətlərinə diqqət yetirilməli və onurğa beyin zədələnməsi istisna olunmalıdır. Onurğa beyin zədələnməsinə şübhə olduqda, boyun onurğasının diaqnostik radioloji müayinəsi təyin edilməlidir.
Əksər hallarda yanğı sindromu halları transitar və ya keçib gedən olduğundan (dəqiqələr, saatlar), hər hansı spesifik müalicə tələb olunur. Əzələ zəifliyi ilə müşayiət olunan hallarda da spesifik müalicəsiz yaxşılaşma qeydə alınır. Buna baxmayaraq, əzələ gücü tam bərpa olunanadək, xəstələrə futbol və digər kontaktı idman növlərindən uzaq durmaq tövsiyə edilməlidir.
Bel çantası iflici.
Bel çantası iflici bazu kələfinin yuxarı hissəsinin zədələnməsi ilə bağlıdır. “Bel çantası iflici” xəstələri uzun müddət bel çantası və ya uşaq daşımaq üçün bel cihazından istifadə etdikdən sonra adətən birtərəfli çiyin zəifliyindən şikayətlənir. Həmin xəstələrdə qollarda ağrı olmur. Bel çantası iflici bazu kələfinin yuxarı kötüyünün zədələnməsi nəticəsində baş verir. Xəstələrdə müəyyən dərəcədə hissiyatın pozulması və ya itirilməsi də müşahidə edilə bilər.
Bel çantası iflicinin patogenezi çantanın çəkisi altında yuxarı kötüyün bir başa kompressiyası ilə bağlıdır. Zədələnmə demiyelinizasiya ilə müşayiət olunur və tam bərpa bir neçə aya baş verir. Az hallarda aksonların itirilməsi baş verir ki, bu da ya bərpanı ləngidir və ya xəstələrdə nevroloji defisit qismən bərpa olunur.
Proqnoz və müalicə.
Zədə və ya yatrogen travma ilə bağlı olan travmatik bazu kələfi pleksopatiyalarının təbii gedişatını dəqiq sənədləşdirmək çətindir, belə ki, travmatik pleksopatiyaların müdaxiləsiz (əməliyyatsız) müalicəsinin nəticələrinə dair çox az sayda tədqiqatlar olub. Ümumiyyətlə, təbii gedişatı olan travmatik pleksopatiyalarda maksimal yaxşılaşma 6 ay ərzində baş verir.
Əksər cərrahi müdaxilələr zədələnmədən 3-4 ay sonra yaxşılaşma baş vermədikdə aparılır, halbuki bəzi hallarda təxirəsalınmaz müdaxilə daha məqsədəuyğundur. Cərrahi müdaxilənin növü isə zədə və onun dərəcəsindən asılıdır və nevroliz, sinir qraftlarının istifadəsi, sinirlərin köçürülməsi və vətər və əzələ köçürülməsindən ibarət ola bilər. Cərrahi müdaxilənin 2-6 aydan çox gecikdirilməsinin funksiyaların bərpa şansının azalması ilə bağlıdır. C5, C6 və C7 sinir kökləri, yuxarı və orta kötüklər və lateral və posterior dəstlərin zədələnmələrində sinir qraftlarının istifadəsi daha çox uğurlu nəticələr verir.
Təcrübəli mərkəzlərin məlumatları göstərir ki, bazu kələfinin zədələnmələrində tətbiq edilən cərrahi müdaxilələrin 60%-i funksiyaların yaxşılaşması ilə nəticələnir. Lakin, xəstələrin bir çoxunda hansısa dərəcədə əlillik inkişaf edir. Bunun qarşısının alınması üçün xəstələr əməliyyatdan sonra reabilitasiya mərkəzinə cəlb edilməlidir.
QEYRİ-TRAVMATİK PLEKSOPATİYALAR.
Qeyri-travmatik pleksopatiyalara aşağıdakılar aiddir: nevralgik amiotropfiya, irsi braxial pleksopatiya, neoplastik və şüalanma nəticəsində inkişaf edən pleksopatiya, döş qəfəsinin yuxarı apperturası (kompressiyası) sindromu və diabetlə bağlı bazu kələfi pleksopatiyası.
Nevralgik amiotrofiya.
Nevralgik amiotrfiya bazu kələfinin iltihab pozğunluğudur. Bu pozğunluq həmçinin paralitik braxial nevrit, idiopatik braxial pleksopatiya, bazu kələfinin neyropatiyası və kəskin braxial radikulit və Parsonaj-Törner sindromu kimi də tanınır. Nevralgik amiotrofiya həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə rast gəlinir. İdiopatik bazu kələfi (braxial) pleksopatiyasının patologiyası dəqiq məlum deyil, çünki onların biopsiyası aparılmayıb. Lakin, klinik və elektrofizioloji müayinənin nəticələri onu deməyə əsas verir ki, nevralgik amiotrofiya multifokal prosesdir və daha çox hərəki sinirlərin zədələnməsi ilə müşahidə olunur. Düşünülür ki, zədələnmənin əsasını immun proseslər təşkil edir. Xəstələrin 50%-i pleksopatiyanın yaranmasından əvvəl infeksion xəstəliyin olduğunu, fiziki aktivliyin olduğunu, cərrahi müdaxilə, hamiləlik və ya vaksinasiyanın aparıldığını qeyd etmişlər.
Klassik forma. Nevralgik amiotrofiya kəskin ağrı və bazu kələfinin yuxarı və/və ya orta hissələrinin innervasiya etdiyi bölgələrdə əzələ zəifliyi ilə müşahidə edilir. Xəstələrdə həmçinin kürək sümüyünün qanadabənzər vəziyyət alması da müşahidə edilir. Həmçinin zədə almış tərəfdə çiyin qurşağı və qolun lateral hissəsində kəskin və ya yarımkəskin inkişaf edən ağrı inkişaf edir. Bu ağrı xəstələri adətən gecə yuxudan da oyadır. Ağrı çox güclü ola bilər və bəzən 4 həftəyədək davam edə bilər. Əksər xəstələrdə hissiyatın pozulması da müəyyən edilir və hipersteziya və/və ya paresteziya kimi təzahür edir.
Əzələ zəifliyinin yaranması vaxtı müxtəlifdir, belə ki, xəstələrin yarısında əzələ zəifliyi ağrının başlanmasından 24 saat sonra, üçdə birində isə 2 həftəd keçdikdən sonra inkişaf edə bilər. Əzələ zəifliyi əsasən supraskapulyar, döş qəfəsinin uzun siniri, muskulokutaneoz, radial və qoltuqaltı sinirlərin innervasiya etdiyi əzələlərdə müəyyən edilir. Əzələ gücünün bərpası adətən bir neçə ay sonra başlayır və tam bərpa üçün bir neçə il tələb oluna bilər.
Diaqnostika.
Nevroloji amiotrofiya diaqnozu klinik müayinə əsasında qoyulur və təsdiq olunması üçün elektrodiaqnostik testlər aparılır. Xəstədə yaranan kəskin və güclü ağrı dalınca inkişaf edən və ləng bərpa olunan atrofik əzələ zəifliyi nevralgik amiotrfiyaya şübhə yaradır. Sinir keçiriciliyi testləri yardımçı rola malikdir və daha geniş yayılmış mononeyropatiyaları istisna etmək üçün faydalıdır. İynə elektromioqrafiyası isə denervasiyanı sənədləşdirmək üçün vacibdir. Denervasiyanın xüsusiyyəti ya spesifik sinirin zədələnməsini, ya da bir çox sinirlərin zədələnməsini müəyən etməyə yardım edir. Laborator analizlərin nəticələri normal olur, radioloji görüntüləmədə isə çox vaxt ciddi patologiya aşkar edilmir. Bazu kələfinin MRT və MR-neyroqrafiyasında bazu kələfi və zədələnmiş sinirlərin fokal qalınlaşması, T2 siqnalın artması qeyd edilir. MRT-nin kəskin fazada həssaslığı çox aşağıdır. Ultrasəs müayinəsində sinirin fokal və ya diffuz böyüməsi, fokal daralma, burulma və ya əzələ liflərinin burulması müəyyən edilə bilər.
Müalicə və proqnoz.
Nevralgik amiotrfiyanın spesifik müalicəsi yoxdur. Konservat terapiya müalicənin əsasını təşkil edir. Hərəki funksiyaların qorunmasına yardım etsə də, fiziki terapiyanın tətbiqi sağalma prosesinin tezləşməsinə təsir göstərmir. Qlyukokortikoidlər bəzi mütəxəssislər tərəfindən istifadə edilsə də, klinik tədqiqatlarda onların faydası təsdiq edilməmişdir. Ilk həftələrdə anagetiklər, o cümlədən, narkotik analgetiklərin istifadəsi faydalı ola bilər.
Funksiyaların bərpası 1-3 il ərzində baş verir, lakin bəzi xəstələrdə daimi əlillik qalır.
İrsi braxial pleksopatiya.
Irsi braxial pleksopatiya və ya irsi nevralgiyalı amiotrofiya nadir autosomal dominant xəstəlikdir və təkrarlanan ağrılı braxial pleksopatiyalarla xarakterizə olunur. İrsi braxial pleksopatiyalar ağrı və paresteziyalarla başlayır və çiyin və qolun parezi ilə müşahidə edilir. İrsi braxial pleksopatiyalarda braxial kələfin istənilən siniri zədələnə bilər. Eyni zamanda daha çox braxial kələfin yuxarı hissəsi zədələnmiş olur. Kürək sümüyünün “qanadlanması” və ya qanadabənzər vəziyyət alması döşün uzun sinirinin zədələnməsi ilə bağlıdır. Bununla yanaşı vegetativ sinir sisteminin disfunksiyası da müşahidə edilir. Xəstələrdə sensor pozğunluqlar da (hipesteziya, paresteziya) baş verir.
İrsi braxial pleksopatiyası olan xəstələrin fiziki müayinəsində aşağıdakılar müəyyən edilə bilər: hipotelorizm, üzün kiçik ölçüləri, qeyri-normal dəri büküşləri və s..
Diaqnostika. Təkrarlanan braxial pleksopatiyalar və xəstənin ailə üzvlərində oxşar pozğunluqların olması irsi nevralgik amiotrofiya diaqnozuna şübhəni artırır.
Müalicə. Müalicə əsasən dəstəkləyicidir, bəzən isə qlyukokortikoidlər istifadə edilir. Ümumiyyətlə, irsi braxial pleksopatiyası olan xəstələrdə müəyyən dərəcə əlillik inkişaf edir.
Neoplastik və şüa terapiyası ilə bağlı braxial pleksopatiya.
Neoplastik.
Süd vəzi xərçəngi və ağciyər xərçəngi çox vaxt braxial pleksopatiyaya səbəb olur. Neoplastik braxial pleksopatiya çox vaxt çiyin və qoltuqaltında ağrı ilə müşayiət olunur. Braxial kələfin aşağı hissəsinin invaziyası (aşağı kötük və medial dəstə) daha çox hallarda baş verir.
Pankost sindromu ağciyərin yuxarı şırımında yaranan qeyri-kiçik hüceyrəli ağciyər xərçəngi hallarında müşahidə edilir. Pankost sindromu olan xəstələrin dörddə üçündə Horner sindromu da qeyd edilir.
Reabilitasiya
Fizioterapiya və reabilitasiya proqramı bronxial pleksusda kritik əhəmiyyətə malikdir. Fizioterapiya ilə xəstənin məlumatlandırılması meydana gələ biləcək deformasiyanın qarşısının alınması və ya düzəldilməsi, təsirə məruz qalmış oynaqda tam hərəkətliliyin qazanılması, funksiyasının bərpası, sağlam əzələlərin gücləndirilməsi və atrofiyanın qarşısının alınması təmin edir.
Fizioterapiyanın ən vacib hissəsi həmişə olduğu kimi fəal hərəkətdir. Fizioterapist tərəfindən təyin olunan xüsusi məşqləri, PNF məşqləri, proprioseptif məşqlər, xəstənin iki əlini istifadə edə biləcək məşqlər, gücləndirmə məşqləri … fizyoterapiyanın təməlini meydana gətirir. Bununla bərabər xəstəyə duyğu sistemini tənzimləmə məşqləri verilərək toxunma, isti-soyuq kimi hisslərini inkişaf etdirmək önəmlidir.
Xəstəyə bütün bunların yanında elektroterapiya, ultrasəs terapiya, Whirlpool … kimi prosedurlar də tətbiq olunaraq müalicədən maksimum effekt almağa çalışılır.
Bronxial Pleksus xəstələrində tez-tez çiyin eksternal rotasiyası, çiyin abduksiyası, dirsək pronasiya-supinasiyası, dirsək ekstansiya və əl bilək- barmaq ekstansiyası məhduddur.
Fizioterapiyanın ən əhəmiyyətli hədəflərindən biri, scapulahumeral adezyasinın qarşısını almaqdır.
Glenohumeral birgə anatomiya və kinesiologiya haqqında ailəyə məlumat verilməlidir.
Bronxial Pleksuslu xəstələrdə gərmə məşqləri yüngül edilməli, bu məşqlər ağrıya əsla səbəb olmamalıdır (30 saniyə gərmə – 15 saniyə istirahət). Həddindən artıq gərginlik qeyri-sabit oynaq və oynaq kapsula zərər verə bilər. Broxial pleksus yaralanmalarında oynağın hərəkət aktivliyini saxlamağa istiqamətlənmiş məşqlər çox əhəmiyyətlidir.
Müalicənin məqsədi sinirləri zədələnmiş qolun normal istifadəsi deyil, sinirləri zədələnmiş əl və qolun qismən istifadə edilməsidir. Bunun üçündə uzun müddətli reabilitasiya proqramı tətbiq etmək lazımdır. Qeyd etmək lazımdır ki, üst braxial pleksus yaralanmalarının gedişatı çox daha yaxşıdır və 1-18 ay arasında yaxşılaşma görülür. Lakin alt qisim yaralanmalarında və tam sinir qopmalarında bütün müalicələrə baxmayaraq ciddi şikəstliklər yaranır.
